بوسجین :در ضرورت خاتمه جنگ پس از فتح خرمشهر/ چه کسانی و چرا جنگ با عراق را طولانی کردند؟

در روز سوم خرداد، سالروز آزادسازی خرمشهر از اشغال ارتش بعثی عراق معمولا سرودهای حماسی پخش می شود و از رشادت لشکر پیروز محمد رسول الله(ص) گفته می شود و راویان و ناظران به تشریح عملیات الی بیت المقدس می پردازند.
صاحب این قلم اما در این یادداشت بنا دارد به فرصت سوزی های پس از فتح خرمشهر اشاره کند. فرصت سوزی هایی که موجب ادامه 76 ماهه جنگ پس از فتح خرمشهر شد تا نهایتا سرنوشت نبرد ایران و عراق با تحمیل جام زهر پذیرش قطعنامه 598 به کام امام خمینی(ره) رقم خورد.
بنا به دلایل زیر فتح خرمشهر بهترین مقطع زمانی در جنگ تحمیلی بود:
آزادسازی خرمشهر نقطه عطف بزرگی در جنگ ۸ ساله ایران و عراق بود. در آن مقطع زمانی هم ایران و هم عراق با تصمیم سرنوشت ساز ادامه جنگ یا اعلام آتش‌بس روبرو بودند. شورای امنیت سازمان ملل متحد، 49 روز پس از فتح خرمشهر، در تاریخ 21 تیر 61 قطعنامه 514 را تصویب کرد که پس از پذیرش آن از سوی صدام، دبیرکل وقت سازمان ملل به ایران اصرار کرد که آتش‌بس را بپذیرد؛ متن قطعنامه 514 شورای امنیت سازمان ملل به این شرح است:
1-   خواهان آتش‌بس و خاتمهٔ فوری کلیهٔ عملیات‌های نظامی می‌باشد؛
2-  به علاوه خواهان عقب‌نشینی نیروها به مرزهای شناخته‌شدهٔ بین‌المللی می‌باشد؛
3-   تصمیم می‌گیرد گروهی از ناظران سازمان ملل را برای تأیید، تحکیم و نظارت بر آتش‌بس و عقب‌نشینی [نیروها] اعزام دارد و از دبیر کل درخواست می‌کند گزارشی درباره ترتیبات لازم برای [اجرای] این مقصود را به شورای امنیت تسلیم نماید؛
4-   مصراً می‌خواهد که کوشش‌های میانجیگری به گونه‌ای هماهنگ از طریق دبیرکل جهت دستیابی به یک راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه که قابل قبول از هر دو طرف باشد در مورد کلیه مسائل مهم بر اساس اصول منشور ملل متحد از جمله احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی کشورها ادامه یابد؛
5-  از کلیه کشورهای دیگر درخواست می‌کند از هر گونه اقدامی که ممکن است به ادامه منازعه کمک نماید خودداری کنند و اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل نمایند؛
6-  از دبیر کل درخواست می‌کند که اجرای قطعنامه حاضر را ظرف سه ماه به شورا گزارش دهد.
ایران اما آتش‌بس پیشنهادی در قطعنامه ۵۱۴ شورای امنیت را نپذیرفت. اگرچه مرحوم حجت الاسلام سید احمد خمینی پیش از درگذشت خود طی مصاحبه ای  تأکید داشت که امام خمینی(ره) با ادامه جنگ پس از آزادی خرمشهر مخالف بوده‌است

آزادی خرمشهر نشان از پیروزی قریب‌الوقوع ایران در جنگ داشت. شرایطی فراهم شده بود که ایران بتواند غرامت قابل توجهی از عراق و متحدین عرب او (به ویژه عربستان سعودی) دریافت کند. عربستان سعودی پس از آزادی خرمشهر پیشنهاد نمود تا غرامت جنگ توسط کشورهای عربی به ایران پرداخته شود و عراق نیز بخشی از خاک ایران را که در تصرف داشت ترک کند.
مقامات جمهوری اسلامی ایران این پیشنهاد را رد کرده و سه شرط را برای آتش بس مطرح نمود:

1- بازگشت یکصد هزار شیعه اخراجی عراقی به کشور عراق
2-  پرداخت ۱۵۰ میلیارد دلار غرامت به جای ۷۰ میلیارد دلار پیشنهادی عربستان
3- برکناری صدام از قدرت

در همین رابطه آقای حسن روحانی می گوید: " ما در کمیسیون سیاست خارجه مجلس چند روز بعد از فتح خرمشهر یک جلسه‌ای گذاشتیم و با کمیسیون برنامه و بودجه جمع شدیم و بحث کردیم؛ جلسه بسیار جنجالی و پر بحث و استدلال‌های مختلف در آن جلسه مطرح شد و دو نظر هم در آن جلسه بود؛ یک نظر این بود که ما جنگ را باید تمام کنیم و نباید ادامه بدهیم، یک نظر هم این بود که باید جنگ را ادامه بدهیم. من آن زمان رئیس کمیسیون دفاع مجلس بودم؛ یک استدلال بر این مبنا بود که ما در جنگ پیروز شدیم الان سرزمینمان را آزاد کردیم آن مقدار هم که در اشغال عراق است، به راحتی می‌توانیم بگوییم برود عقب و عراق آمادگی دارد، استدلال این گروه را من می‌گویم، شرایطی است که اعراب منطقه حاضرند غرامت جنگی به ما بدهند، من دقیقاً کلمه ۳۰ میلیارد دلار یادم هست، در آن جلسه عده‌ای مطرح می‌کردند که اعراب حاضرند ۳۰ میلیارد دلار به ما بدهند به عنوان غرامت جنگ. بنابراین می‌گفتند ما باید جنگ را تمام کنیم امروز پیروزیم، با پیروزی باید جنگ را تمام کنیم و استدلال می‌کردند نباید وارد خاک عراق بشویم. یکی از استدلال‌های این‌ها که معتقد بودند نباید وارد خاک عراق بشویم، این بود که با ورود به خاک عراق شرایط روحیه سربازان عراقی دیگر متفاوت می‌شود، تا حالا اشغالگر بودند در خاک ایران حالا که ما می‌خواهیم وارد خاک عراق بشویم، بحث دفاع از سرزمین خودشان مطرح می‌شود بنابراین روحیه‌ها درست برعکس می‌شود یعنی روحیه سربازان ایرانی یک کم ضعیف می‌شود حالا که می‌خواهیم وارد خاک عراق بشویم، روحیه سربازان عراقی قوی‌تر می‌شود پس از لحاظ روحیه این تعادل به ضرر ما به هم می‌خورد. دوم اینکه می‌گفتند که همه کشورهای عربی علیه ما موضع خواهند گرفت و به عراق کمک می‌کنند چون بحث عربیت و اینکه می‌خواهیم کشور عربی را اشغال کنیم و این بحث‌ها مطرح می‌شود؛ این هم استدلال دوم بود. استدلال سوم این بود که ما برویم - داخل خاک عراق - که چه کار بکنیم، معلوم نیست که به چه هدفی می‌خواهیم برسیم، تا کجا می‌خواهیم برویم، چقدر می‌توانیم برویم، توان ما چه مقدار است، این‌ها مخالفین جنگ بودند. آن‌هایی که موافق جنگ بودند، می‌گفتند این پیروزی که به دست آوردیم، این قدم اول موفقیت ماست، ما در منطقه اهداف مهمی داریم و حالا که صدام تجاوز کرده، ما ر‌هایشان کنیم؟ باید این متجاوز را تنبیه و ملت عراق را باید آزاد کنیم، تأکید داشتند رزمنده‌های ما روحیه دارند اصلاً چه کسی می‌تواند جلوی این‌ها را بگیرد بگوید برگردید خانه. در آن جلسه آقای (سیدمحمد) خاتمی هم بود، این‌ها همه موافق ادامه جنگ بودند. "
مخالفت مسئولان ایرانی با خاتمه جنگ در مقطع پس از آزادی خرمشهر علیرغم نظر امام خمینی(ره)، موجب شد تا جنگ به مدت 60 ماه دیگر ادامه یافته تا ضمن تخریب زیرساختهای اقتصادی و انسانی ایران، چنان شرایط سختی بر کشور حاکم شود که امام خمینی(ره) خاتمه جنگ در تیر 1367 را با سرکشیدن جام زهر معادل بدانند.
تاسف بارتر آنکه از پذیرش قطعنامه 598 که شش سال پس از صدور قطعنامه 514 شورای امنیت صورت گرفت به جز آتش بس چیزی عاید ایران نشد و تا امروز که در آستانه سی امین سال پذیرش قطعنامه 598 هستیم هنوز نه شورای امنیت سازمان ملل عراق را به عنوان متجاوز علیه ایران معرفی کرده و نه یک دلار غرامت به ایران پرداخت شده است.
به راستی چه کسانی باید پاسخگوی هزینه های سنگین انسانی و اقتصادی تداوم بی دلیل جنگ علیرغم نظر رهبر فقید انقلاب اسلامی،  از تیر 61 تا تیر 67 باشد و کدام شبکه های سیاسی و اقتصادی(کاسبان جنگ) منافع خود را در تداوم جنگ از جان و مال ملت ایران دریافت کرده اند؟
صاحب این قلم امیدوار است که سی و پنج سال پس از آزادی خرمشهر و در آستانه سی امین سال خاتمه جنگ ابعاد پنهان شده پرونده جنگ ایران و عراق بازخوانی و آشکار شود.